Çift başlı kartal sırrını koruyor

Tarihteki ve günümüzdeki, çok farklı dillere, kültürlere ve dinlene mensup birçok medeniyetlerin simge olarak çift başlı kartalı kullanmasının nedeni açıklanamıyor.

Anadolu’da Selçuklular başta olmak üzere bir çok Müslüman Türk beyliğinin kullandığı, dünyada ise farklı din, ırk ve dillere mensup bir çok medeniyetin hem tarihte hem de günümüzde kullandığı çift başlı kartal simgesinin ve bu medeniyetlerin aralarındaki bağın sırrı halen çözülemiyor.

Günümüzde halen Erzurum, Konya ve Sivas gibi Selçukluya ev sahipliği yapmış bir çok kentte kullanılan bu simge aynı zamanda, İspanya, Arnavutluk, ABD, Almanya gibi bir çok ülkede kullanılıyor. Simge en belirgin şekilde Arnavutluğun, Karadağ ve Sırbistan’ın bayraklarında, Yunanistan’ın AEK futbol takımının armasında, Girne Amerikan Üniversitesinde kullanılıyor. Çift başlı kartal Polis Teşkilatımızın armasında da kullanılıyor.

Nedeni bilinmiyor

Konuyla ilgili açıklama yapan Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Abdullah Kaya, çift başlı kartal simgesinin bu toplumlara yayılmasının nedeninin bilinmediğini söyledi. Kaya, “Çift başlı kartal geçmişte Mezopatamya, Anadolu, İran, Avrupa, Amerika hatta uzak doğuda bile kullanılan ekinografilerden bir tanesidir. Simge ve işaret olarak kullanılmıştır. Ama buralarda birbirleri ile etkileşim şeklinde mi yayılmıştır. Bununla ilgili birçok değişik görüşler var ama tam net cevap veremiyoruz. Bu toplumlarda nasıl yayıldığı net olarak bilinmemektedir. Çünkü bu toplumlarda ırki olarak dil veya din olarak da bir birleri ile bağlantı olmamasına rağmen bütün bu toplumların hepsinde hemen hemen kullanıldığını görmekteyiz. Bu toplumların günümüze olan uzantılarında da bu çift başlı kartalı görüyoruz. Amerika’da ve yahut da Bizans döneminde bugün uzantısı olarak Yunanistan’ın bazı bölgelerin de yine çift başlı kartala ait bayraklar görmekteyiz. Almanya’da yine bazı takımlarda birçok şirketlerde sembol olarak bu çift başlı kartalın kullanıldığını görmekteyiz” dedi.

Türklerde gücü simgeliyor

Kaya, çift başlı kartalın Müslüman Türklerde gücü simgelediğine dair kayıklar bulunduğunu ifade ederek, “Ömer Hayyam’ın Nevruzname adlı eserinde çift başlı kartaldan bahsetmiştir. Burada muhteşem bir hayvan olarak bahsetmiştir. Kartal büyük bir hayvandır mesela çift başlı kartalın kargadan bir farkı olarak hal, hareket ,davranışları itibarı ile gücü sembolize etmiştir. Bundan dolayı da hükümdarlık alametlerinden birisi olarak bu şekli kullandıklarını görmekteyiz. Bu sembolün Selçuklularda da kullanıldığını görüyoruz. Bunun Selçukluların bir hükümdarlık alameti olarak sürekli kullanıldığını söylemek bir tarihi yanılgıdan ibaret olur. Çünkü hükümdarlar değiştikten sonraki alametlerde değişiklikler görmekteyiz. Her zaman aynı alametlerin sonra gelen hükümdar tarafından da kullanılmadığını görmekteyiz. Mesela Selçuklularda geçmişte bayrakların üzerinde ok ve yayı görürken daha sonraki dönemlerde çift başlı kartalı görebiliyoruz” dedi.

Türk beylikleri de kullanmış

Kaya, çift başlı kartalı Selçuklu devletinin yanı sıra Selçukluya bağlı olmayan Türk beyliklerinin de kullandığının altını çizerek, “Selçukluların dışında beyliklerin yapmış oldukları eserlerde de çift başlı kartalı görmek mümkündür. Divriği’deki Mengücekli eseri olan Melik Ahmet Gazi yaptırılmış olan Ulu Camide de çift başlı kartalı görüyoruz. Saltuklu eseri ola Mama Hatun Türbesi’nde de çift başlı kartalı görebiliyoruz. Konya’daki İnce Minareli Medrese’de de görebiliyoruz. Yani beyliklerde de gördüğümüzden dolayı bunu Selçuklulara ait bir hükümdarlık alameti olarak değerlendirmek yanlış olur. Dönem dönem kullanılmış olabilir. Sultan Alaeddin Keykubat döneminde en somut örneği Kudabadat Sarayındaki bir çini üzerinde çift başlı kartalı görmekteyiz ve üzerinde sultan tabiri vardır” dedi.

ABD’de de kullanılıyor

Çift başlı kartalın günümüzde bir çok ülkede olduğu gibi ABD’de de kullanıldığına dikkat çeken Kaya, “Bunun dışında İbni Bibi’de bir eserinde çift başlı kartala yer vermiştir. Bu iki üç işaretten yola çıkarak Selçuklu hakkında bu temayül izlenmiş olsa da dediğim gibi her zaman geçerli olmamıştır. Dönem dönem farklı semboller ve işaretler bayraklarında veya tarihi eserlerinde kullanılmıştır. Yine dediğimiz gibi bütün toplumlarda genellikle hükümdarlar veya başkanların kartalı bir güç sembolü olarak gördüklerinden dolayı kullanıldığını düşünmekteyiz. Amerika’da da bu amaçla kullanıldığını düşünüyoruz” şeklinde konuştu.

Çift başlı kartalın en yoğun olarak kullanıldığı, geçmişte Selçuklu devletine başkentlik yapmış olan Sivas’ta vatandaşlar simgeyi çok yakından tanıdıklarını ama ne anlama geldiğini bilmediklerini belirttiler.